Кейбір әкімшілік актілерді шағымдану мәселелері
Әкімшілік актіні шағымданар алдында оның шынымен де әкімшілік актілерге жататынына көз жеткізу керек.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік процестік кодексінің 4-бабы 1-тармағы 4) тармақшасына сәйкес әкімшілік акт — бұл әкімшілік органның, лауазымды адамның қоғамдық-құқықтық қатынастарда қабылдаған шешімі, Қазақстан Республикасының заңдарымен бекітілген құқықтар мен міндеттерді жүзеге асырушы акт болып табылады, белгілі бір тұлғаның немесе жеке айқындалған тұлғалар тобының құқықтары мен міндеттерін іске асырады.
МӘЛІМЕТ: мысалы, бұрын мемлекеттік органның лауазымды тұлғасы қабылдаған тәртіптік жаза қолдану туралы бұйрық кейбір Кодекс авторлары мен судьяларымен әкімшілік актілер қатарына жатқызылған болатын. Бұл кейіннен түзетілді, себебі бұл акт қоғамдық-құқықтық қатынастарда емес, жеке-құқықтық қатынастарда (еңбек қатынастарында) қабылданады.
Әкімшілік акті – бұл қоғамдық-құқықтық сипаттағы бұйрық, ол заңнамамен бекітілген құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыратын акт болып табылады.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік кодексінің 79-бабы әкімшілік актіге қойылатын жалпы талаптарды көрсетеді: әкімшілік акт заңды және негізделген болуы керек; әкімшілік акт түсінікті болуы, біркелкі қолданылуы тиіс және оның қолданылу аясы айқын белгіленген адамдар тобын анықтап көрсетуі керек.
Осы нормаларға сәйкес, мысалы, әкімшілік органның өкілі сотта бұйрықтың қалай орындалуы керек екенін және қандай жұмыстарды орындау қажеттігін нақты түсіндіре алмайтын жағдайларда, тиісті бұйрық шағымдануы мүмкін.
Айта кету керек, әкімшілік актіге қойылатын аталған талаптар жалпы болып табылады, ал арнайы талаптар басқа нормативтік құқықтық актілермен белгіленуі мүмкін, олардың бұзылуы да әкімшілік актінің заңсыз деп танылуына және оның жойылуына әкелуі мүмкін. Мысалы, Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің 227-бабында антимонополиялық органның бұйрығын ресімдеуге қойылатын талаптар белгіленген.
Әкімшілік актіге шағымдану кезінде Әкімшілік кодексінің 2-бабында белгіленген әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік сот өндірісінің міндеттері мен принциптеріне ерекше назар аудару қажет.
Сондай-ақ, Кодекстің 6-бабы 4-тармағына сәйкес, әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік сот өндірісінің принциптерін бұзу оның сипатына және маңыздылығына байланысты әкімшілік актілер мен әкімшілік әрекеттерді (әрекетсіздік) заңсыз деп тануға, сондай-ақ шығарылған сот актілерін жоюға әкелуі мүмкін.
Әрбір аталған міндеттер мен принциптердің әкімшілік актілерді шағымдануға қатысын толықтай талдау жеке зерттеуді қажет етеді.
Мұнда 2024 жылғы 21 қарашадағы Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес Әкімшілік рәсімдер мен әкімшілік актілердің біртектілігі туралы Кодекстің 15-1-бабында енгізілген жаңашылдықты атап өту орынды деп санаймын.
Әкімшілік кодексінің 15-1-бабы 1-тармағына сәйкес, әкімшілік рәсімдер құқық нормаларын нақты (жеке) қатынастарға қолдану жолымен жүзеге асырылуы тиіс, бұл үшін қолданылатын барлық құқық көздерін, соның ішінде Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты мен Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын, сондай-ақ бұрын қабылданған әкімшілік актілер мен қолданылған әкімшілік рәсімдерді ескере отырып анықтау қажет.
Сонымен, Конституциялық Соттың және Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларының әкімшілік рәсімдерді жүзеге асырудағы маңызын арнайы атап өтетін заң шығарушы, олардың орындалуын тек сот практикасына ғана емес, барлық әкімшілік органдардың құқық қолдану практикасына міндетті түрде енгізуді мақсат тұтады. Заң шығарушы әкімшілік рәсімдерде тек заңдар мен ведомстволық актілерді ғана емес, сонымен бірге Конституциялық Сот пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларын сақтауды міндеттейді.
Айта кету керек, бұған дейін Қазақстан Республикасының Конституциясы 4-баптың 1-тармағында Конституциялық Сот пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларын Қазақстан Республикасындағы қолданыстағы құқықтың көздері ретінде қарастырған.
Осыған байланысты, біз бұл жаңашылдықты әкімшілік актілерді оспарлағанда әкімшілік рәсімдер туралы заңнамаларда тікелей норма пайда болды деп санаймыз. Бұл заңнама бұзушылықтарды негіздеу үшін Конституциялық Сот пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларына сілтеме жасауды тек соттарда ғана емес, сонымен қатар аталған актілерді шығарған әкімшілік органдарда, жоғары тұрған органдарда, мемлекеттік бақылау және қадағалау органдарында, прокуратурада да негіздеуге мүмкіндік береді.